De recente rechtszaak rond ds. Kort – al liep het goed af – zette er een dikke streep onder: het Bijbelse getuigenis schuurt meer en meer in een land dat losgeslagen is van haar wortels. En ook de kerk trekt aan haar ankers. Ds. M. Klaassen: „Het meest beducht ben ik voor de naïviteit en onwetendheid in de gereformeerde gezindte.”
De lentelucht is fris en ijl. De zon schijnt overvloedig, maar aan de temperatuur is het niet te merken. Op de stille akker naast de Arnemuidense pastorie verdedigt een haas met snelle ren haar jong tegen roofzuchtige kraaien. Klapwiekend maken ze zich uit de voeten, om een paar meter verderop weer te landen en loerend hun kansen af te wachten. Met eenzelfde moed trekt ds. M. Klaassen (hervormd Arnemuiden) ten strijde tegen de gevaren die de kerk van Nederland in de 21-ste eeuw bedreigen. Hij schrikt daarbij niet terug voor stevige statements. Ook rond homoseksualiteit en transgenderisme neemt hij duidelijk stelling. Het bracht hem drie jaar geleden in een episch centrum van mediatumult dat losbarstte na de Nashville-verklaring. „Dat was heftig. Ik kon me prima vinden in die verklaring en had er daarom ‘ja’ tegen gezegd. Niet wetend welke storm er zou opsteken.” Een veelbetekenend moment, wat hem betreft. „Het was een kantelpunt. Voordat we ons uitspraken, was de algemene gedachte: die gereformeerde gezindte hobbelt wel mee. Nu bleek er een groep te zijn die anders denkt over homoseksualiteit en daarin bewust positie kiest: dat zette kwaad bloed. Voor de gereformeerde gezindte was het een wake up call: het wordt niet meer geaccepteerd als je anders denkt over homoseksualiteit. Zó ver zijn we dus heen.”
Speelt dat niet vooral in de progressieve elite?
„Er is inderdaad een links-progressieve kopgroep, maar de verontwaardiging kwam uit de breedte van de samenleving. Ik kreeg honderden reacties en die kwamen echt niet alleen uit de grachtengordel. De gedachte is: als je nu eenmaal zo bent, dan moet je dat toch kunnen uitleven. Dat leeft heel breed.”
Die omslag heeft in een paar decennia plaatsgevonden. Hoe kan dat?
„Een ijkpunt in dat hele proces in de seksuele revolutie in de jaren zestig. Maar dat was in feite een doorbraak van een proces dat veel eerder begon. De Amerikaanse theoloog en kerkhistoricus Carl Trueman legt dat heel helder uit in zijn Rise and Triumph of the Modern Self. Hij laat zien dat het in de Verlichting begint. Dan komt het ‘ik’ centraal te staan. Vervolgens wordt in de periode van de romantiek het gevoel dominant. Het menselijke subject – het ‘ik’ – wordt steeds belangrijker en halverwege de negentiende eeuw wordt dat ‘ik’ geseksualiseerd. Hij wijst dan op Freud: de hele psychologie van de mens vanaf de wieg wordt in seksuele termen uitgelegd. Grofweg gezegd: voor Freud was seksualiteit iets ‘wat je doet’, daarna iets ‘wat je bent’. Het wordt een onderdeel van je identiteit. Als iemand zich dus aangetrokken voelt tot iemand van hetzelfde geslacht, bepaalt dat wie je bent. Nu zijn we weer een fase verder. Al ben je biologisch man, als je je vrouw voelt, dan ben je dat ook. Want je voelt het zo en dat geeft de doorslag. Dat gevoel is straks al genoeg om je paspoort te veranderen. Dat gevoel zo’n maatstaf wordt, dat is een wereldschokkende revolutie.”
Zitten er diabolische krachten achter de huidige ontwikkelingen?
„Zeker, de werkelijkheid is nooit neutraal. Je moet je altijd afvragen bij een bepaald denkklimaat: gaat dit naar God toe, of van Hem af? Hier zie je heel duidelijk dat het een los-van-God beweging is.”
Moeten we ook de hand in eigen boezem steken?
„Wat nu gebeurt heeft een oorzaak. Het is een gevolg van het ‘in ongerechtigheid ten onder houden van de waarheid’, zoals Paulus zegt. Dan geeft God je over aan het ‘goeddunken van je hart’. Dat vertaalt zich in je levensstijl, met name op het gebied van de seksualiteit.”
Is het een teken van de eindtijd?
Ds. Klaassen laat een lange stilte vallen. „De Bijbelse boodschap heeft altijd tegenstand opgeroepen en elke tijd kent daarbij zijn eigen fronten. Wel nieuw is dat er een nieuw moreel universum wordt gecreëerd, hele[1]maal los van God, waar de hele samenleving zich naar moet richten. Dat lijkt een beetje op wat we van de antichrist lezen, die zichzelf tot wet is en zich tegen God verheft, Zijn Wet uitschakelt. Daar zit een antichristelijke tendens in die we niet eerder hebben meegemaakt. Het is een proces dat al sinds de Verlichting aan de gang is. Al die denkers waren felle antitheïsten. Hun doel was het ontwerpen van een nieuwe samenleving los van God en christelijke moraal. Daarin zijn ze geslaagd. Het denken vanuit God, vanuit een hogere moraal, is helemaal weggevallen. De kerk wordt gezien als repressief, identiteitsbelemmerend: Je moet helemaal jezelf kunnen zijn, ook in je beleving. En wee degene die dat belemmert. Eeuwenlang is er in allerlei culturen geloofd in een hogere morele orde, al was die niet per se christelijk. Als die orde wegvalt, stort de samenleving eronder in. Dat zie je nu gebeuren. En als God wegvalt, houd je ook geen mens meer over. Dan gaan we ons als dieren gedragen. Dan worden we dierlijk. Dat is precies wat het moderne denken zegt: je bent niet meer dan een dier. Dus volg je instinct, je hart. Het besef dat je als mens een beelddrager van God bent, dat je je hebt te voegen naar een orde die boven je staat, dat is helemaal weg. Het einde ervan is de ondergang van de westerse cultuur. Dat gaat gewoon gebeuren. De geschiedenis laat zien dat seksuele verwording altijd een teken is van verval en ontbinding van een cultuur. Aangrijpend, want het is wel de wereld waarin wij leven, waarin onze kinderen opgroeien.”
Kan dit bedreigend worden?
„Dat is het al. Kijk maar hoe er op onze scholen wordt gelet, naar welke rechtszaken worden gevoerd. Hoe er gereageerd wordt op Hongarije, een land dat traditionele waardes wil beschermen. ‘Achterlijk’, volgens premier Rutte. Dat raakt me: dan vind je mij dus ook achterlijk. Je komt in de marge terecht. Dat is niet per se erg. De druk maakt dat je je meer gaat verwortelen. Dat je je hakken in het zand zet om niet mee te gaan.”
Sommigen zeggen: over tien jaar mag je de Bijbel niet meer lezen.
„Zo’n vaart zal het niet lopen. De kritiek zal toenemen, maar een verbod zie ik niet zo gauw gebeuren. De godsdienstvrijheid gaat nog wel even mee. Wat ik wel frappant vond: rond de Nashville stelde VVD-Kamerlid Vera Bergkamp specifieke vragen over de interpretatie van bepaalde Bijbelteksten. Dat heeft iets beangstigends. Gaat de overheid straks uitleggen hoe ik de Bijbel moet lezen? Dan wordt het link. Het meest beducht ben ik voor de naïviteit en onwetendheid in de gereformeerde gezindte. Het vraagt veel investering om tegendraads te zijn. Ik ben bang dat veel christenen daar het belang niet van inzien. Dan moet je niet gek opkijken dat je veel mensen kwijtraakt die meegaan met de mainstream. Mensen bewegen zo makkelijk mee, er is zoveel onkunde, je zou ervan schrikken. ‘Elk mens mag er toch zijn?’ ‘Je kunt er toch niets aan doen dat je zo bent’? Op mijn boekje Liefde die boven alles uitgaat, kwam fors kritiek vanuit het personeel van een reformatorische school. Terwijl ik daarin een visie uiteenzette die vijfentwintig jaar geleden binnen de gereformeerde gezindte volstrekt normaal was. Dat is dus niet meer zo. Ik vind dat zorgwekkend. We ademen de cultuur in. Er wordt een sterke lobby gevoerd op dit gebied, die ook bij onze mensen van allerlei kanten binnenkomt. Pas op voor een stille revolutie die onderhuids plaatsvindt. Als je je alleen laat vormen door de NOS of door Nu.nl, dan ben ik bang dat je voor de bijl gaat. Ik geloof echt wel dat er een koppige groep overblijft, die er niet in meegaat. Maar ik ben bang dat die groep niet groot zal zijn. Je zult een veel kleinere kerk overhouden, die wel heel bewust en doorleefd tegenwicht biedt aan wat de cultuur aandraagt.”
Er zijn theologen die stellen dat dit punt te veel op de spits wordt gedreven.
„Je ziet op dit thema een scheiding van geesten binnen de gereformeerde gezindte. De filosofie erachter wordt breed afgewezen, maar als het om de praktijk gaat is er geen gedeeld draagvlak meer. Je zag dat rond de Nashville-verklaring. Er was een categorie binnen de gereformeerde gezindte die er best fors afstand van nam. Het zou niet pastoraal genoeg zijn. Dat liberale collega-predikanten kritisch waren, had ik wel verwacht. Dat er ook kritiek en onbegrip was bij geestverwanten, vond ik veel lastiger. Dat raakt je. Natuurlijk, bewoordingen hadden anders gekund. Maar het was allereerst een theologisch statement. En dan is helderheid belangrijk. De vraag hoe je dat vertaalt in de praktijk komt pas daarna. Bij reformatorische scholen slaat een bepaalde voorzichtigheid toe. Ik weet niet of dat wijs is. Ik snap dat je met al te grote stelligheid niet altijd verder komt en dat ze de hete adem van de inspectie voelen. Maar pas op dat je niet te voorzichtig wordt. Zoals bijvoorbeeld de brochure over gendertransitie van de gereformeerde bond. Die is gewoon niet scherp genoeg in het profetisch duiden van wat er aan de hand is. Er klinkt wel een voorzichtig ‘nee’, maar in een cultuur waarin zoveel steun is voor deze beweging, moet je veel duidelijker zijn. We durven onze handen er niet meer aan te branden. Heel mooi is wel dat vanuit de Gereformeerde Gemeenten hierin positie is gekozen. Ze hebben mooie rapporten geschreven.”
Is dit thema zo belangrijk dat het – zoals in de christelijke gereformeerde kerken dreigt te gebeuren – een scheuring rechtvaardigt?
„Ik ben inmiddels zover dat ik zeg: deze thematiek heeft status confessionis. Dus: dit heeft belijdende status, omdat het de kern van het Evangelie raakt. Ik denk dat we ons hierover belijdend moeten gaan uitspreken. Waarom? Het huwelijk tussen man en vrouw staat in de Bijbel niet op zichzelf, maar is ook een beeld van de verhouding tussen Christus en gemeente: twee totaal verschillende eenheden die toch samen een eenheid vormen. Die metafoor is onvervangbaar. Bij het ontstaan van PKN verdween het kerkorde-artikel over huwelijk en kwam er ruimte voor de inzegening van relaties van hetzelfde geslacht. Dat vond ik diep ingrijpend. Ik ben nu meer dan vijftien jaar geleden geneigd om te zeggen: dit wijkt dermate af van het Evangelie dat het een kerkscheuring rechtvaardigt.”
Als u voor de keuze van 2004 stond, zou u een andere afweging maken?
„Ik denk het wel. Ik was toen tweeëntwintig jaar en had nog geen uitgebalanceerde visie. Nu sta ik er anders in. Vooral na Nashville. Toen ik zag hoe de kerk reageerde, begon voor mij een hernieuwd bezinningstraject. Er is nu in de PKN een transgenderliturgie ingevoerd, waarbij je een zegen kunt vragen over je transitie. Geen haan die ernaar kraait. We zijn lamgeslagen, apathisch. We laten ons meenemen in deze tsunami. Geen mens die zijn stem ertegen verheft. Daarom heb ik afgelopen najaar een bezwaarschrift ingediend bij de PKN, ook tegen het inzegenen van relaties van het gelijke geslacht. Ik vond het mijn taak en roeping om mijn stem te laten horen.”
Wat moet onze houding zijn?
„Je hoeft geen strategie te ontwikkelen, maar je moet wel waakzaam zijn. We hebben seismografen nodig die ontwikkelingen voelen aankomen en tegenstand kunnen bieden. Sterke, beginselvaste christenen. Die zijn er gelukkig in de gereformeerde gezindte. Zie de ontwikkelingen, peil ze. Beproef de geesten of ze uit God zijn. Zorg dat je vanuit de Bijbel op een respectvolle manier tegenstand kunt bieden. Denk vooruit. Het gaat een keer gebeuren dat een jongere op onze scholen meisje wil zijn in plaats van een jongen en ook zo genoemd wil worden. Wat doe je dan? Die discussie moeten we nú voeren. Sommigen zeggen: vanwege de verbinding ga ik erin mee. Anderen zouden het principieel niet kunnen. Sommigen kiezen een tussenpositie: een naam is neutraal, maar hem of haar zeggen gaat te ver. Zelf ben ik er nog niet uit. Leef dicht bij de Heere en Zijn Woord. Het is een donkere, moeilijke tijd, maar met God kun je in elke tijd leven. De situatie is ernstig, maar je hoeft niet wanhopig te zijn. De Heere houdt Zijn kerk in stand. In de dagen van Elia waren er zevenduizend die hun knie niet bogen voor de god van die tijd. Het is mijn gebed dat de Heere die zevenduizend ook in deze tijd zal geven. En het liefst méér.”
C.J. de Leeuw, ‘Nieuw moreel universum zet de wereld op zijn kop’, interview in GezinsGids, april 2022, 10-16.