Todd Billings is een van meest veelbelovende gereformeerde theologen van dit moment. Billings, hoogleraar gereformeerde theologie aan het Western Seminary in Holland, ontving in 2009 de John Templeton-prijs voor theologisch talent. Dit naar aanleiding van zijn eerdere boek over Calvijn en de unio cum Christo: ‘Calvin, Participation, and the Gift’. Ook deze nieuwe studie draait om de thematiek van de unio. Daarmee sluit het aan bij de recente opleving in interesse in de thematiek van participatie en unio. Het is een bundeling van een aantal (uitgewerkte) lezingen die de auteur hield. Leidende gedachte is de overtuiging dat unio cum Christo een beeld is dat de potentie heeft om verschillende motieven in het bijbelse getuigenis en theologische thema’s te verenigen. De auteur noemt zijn boek een ‘theology of retrieval’, een poging om stemmen uit het verleden zo te horen dat zij behulpzaam kan zijn voor discussies en debatten in het heden. In de vijf opstellen die het boek telt, poogt de auteur te laten zien dat de thematiek van de unio niet alleen relevant is voor de soteriologie, maar ook van belang is voor de sacramentsleer, de praktische theologie en de discussie over de menselijke wilsvrijheid. Om wat meer zicht te geven op de inhoud licht ik twee thema’s wat nader toe: de opstellen die handelen over menselijke wilsvrijheid en de adoptie. Ze illustreren hoe Billings het centrale thema van het boek, de unio, weet te verbinden met andere theologische thema’s.
Het opstel over onvrijheid van de wil biedt verrassende inzichten. Volgens Billings is autonome wilsvrijheid per definitie onmogelijk. Waarachtig menszijn, zoals God bedoelt, betekent immers: in gemeenschap met God leven. Dat maakt het voor de mens onmogelijk om ‘uit zichzelf’ de stap naar God te nemen. ‘Uit jezelf’ handelen is immers de essentie van de zonde. De gereformeerde notie van de gebonden wil gaat niet uit van een negatieve visie op de mens, maar juist een positieve: de mens is geschapen met het hoge doel om in gemeenschap met God te leven. Die gedachte maakt autonoom handelen onmogelijk. Elke poging om de verlossing te ‘verdelen’ tussen God en mens, doet tekort aan de hoge bestemming van de mens. Gods handelen in de mens is geen bedreiging van de menselijke wil, maar stelt juist in staat om keuzes te maken.
In het eerste hoofdstuk verbindt Billings de unio met de paulinische metafoor van de adoptie. Het spreken in termen van adoptie biedt de gereformeerde theologie een mogelijkheid om op een verantwoorde manier over participatie te spreken. Ik meen dat Billings hier gelijk heeft. In mijn dissertatie In Christus rechtvaardig heb ik dan ook zijn suggestie gevolgd. Adoptie drukt intimiteit uit, maar handhaaft het ontologische onderscheid tussen God en mens. De unio mystica gaat nooit op in de unio hypostatica. Daarnaast houdt het beeld van de adoptie het juridische en het transformatieve bijeen. Adoptie is in het Nieuwe Testament enerzijds een forensische daad: men wordt door God aangenomen. Anderzijds is het meer dan louter forensisch. Het resultaat van adoptie is immers dat men geplaatst is in Gods gezin en een nieuwe identiteit ontvangt waarbij men geacht wordt als kind van God te leven. Het mooie van dit opstel is dat Billings niet blijft staan bij historische en bijbels-theologische noties, maar deze in gesprek brengt met huidige trends. Hij verbindt de thematiek van de adoptie aan een recent onderzoek naar het godsbeeld van Amerikaanse jongeren. Hun visie kan getypeerd worden als moralistisch-therapeutisch deïsme: God schiep en ordende de wereld, maar staat nu op afstand. Hij bemoeit zich niet met je leven, behalve misschien wanneer je het moeilijk hebt. De zelfgave van God in Christus, de gemeenschap en de aanneming door de Geest komen in de denkwereld van deze jongeren niet voor. Tegelijk blijkt dat dit godsbeeld stukbreekt bij het ouder worden. Veel jongvolwassenen geraken in een verwarrende identiteitscrisis. Enerzijds willen ze graag meer zijn dan de zoveelse trendvolgende conformist, anderzijds zitten ze vast in een context die geloof beschouwt als een keuzemenu waar je willekeurig kiest wat je aanstaat en verwerpt wat je tegenstaat. Ze hebben moeite zich te committeren aan het christelijke geloof. Geloof is voor hen hooguit een stukje in een zelf samengestelde identiteit. Adoptie stelt enerzijds dit idool van de zelfgekozen identiteit aan de kaak, maar is tegelijk het goede nieuws dat we –zonder daar zelf iets aan te hoeven bijdragen – een nieuwe, geschonken identiteit ontvangen die alle begrip te boven gaat. We zijn niet geschapen om autonoom te zijn, maar om in gemeenschap met God te leven.
Billings biedt in weinig bladzijden veel om over na te denken. Deze veelbelovende theoloog is in staat symfonisch theologie te bedrijven: partijen uit de bijbelse en de historische theologie paren zich met nieuwe visies. Dat is systematische theologie zoals het hoort: de relevantie van Schrift en traditie inzichtelijk maken voor de vragen van vandaag.
J. Todd Billings, Union with Christ. Reframing Theology and Ministry for the Church, Baker Academic, Grand Rapids 2011, (11) 180 blz., $ 15 (ISBN 9780801039348). In: Theologia Reformata, maart 2014, 99-100.