Waarom seks geen privékwestie is
Het was een beetje een steen in de vijver, het boek van Wim Eijk over seksualiteit. Voor velen een steen uit de steentijd. De verontwaardiging dat de aartsbisschop dit boek durfde te publiceren was groot: onverantwoord, niet meer van deze tijd.
Met name in het Nederlands Dagblad werden de messen geslepen. Behoudens Ad de Bruijne hadden de scribenten weinig goeds te melden. Fel was het oordeel over dit ‘plastisch[e] werkboek’ (Hendro Munsterman) en de kerk die deze visie uitdraagt: een kerk die meeschuift tussen de lakens (M. van Mierlo), en bijdraagt ‘aan gevoelens van afwijzing’ (R. Hintjes). De presentatie van het boek werd afgelast en was zo door velen bij voorbaat veroordeeld. Inmiddels heb ik het boek ook gelezen. En eerlijk is eerlijk: ik vond het een mooi boek. Waarschijnlijk voor velen een bevestiging van mijn bekrompenheid, maar dat zij dan zo. In gesprek met de aartsbisschop bleek ik een man te ontmoeten met een heldere blik op wat zich afspeelt in de cultuur en wat de boodschap van de kerk zou moeten zijn.
Postchristelijke seksualiteitsbeleving
Inderdaad: het boek is geen pastoraal getinte handleiding. Het ademt een zakelijk karakter en toont de hand van een medicus. Maar het boek had ook nooit de intentie om een handboek seksueel pastoraat te zijn. Het verwoordt gewoon de visie van een eeuwenoude kerk op seksualiteit in het licht van huidige ontwikkelingen. Daar kun je natuurlijk van alles van vinden, maar je kunt een kardinaal van deze kerk niet verwijten dat hij staat voor deze visie. De negatieve reacties zeggen niet zozeer iets over de (RK) kerk, ze zeggen eerder iets over Nederlandse christenen. Terecht schreef Ad de Bruijne dat Nederlandse christenen ten prooi gevallen zijn aan een postchristelijke seksualiteitsbeleving. De seksuele ethiek van veel christenen is vergaand geprivatiseerd en geïndividualiseerd, het is privédomein waar niemand wat mee te maken heeft, ook de kerk niet. Die wordt geacht zich ver van het bed te houden (letterlijk ‘ver-van-mijn-bed’ dus).
De Bruijne noemt twee veel voorkomende gedachten vandaag: a) seks wordt beschouwd als behoefte, genotmiddel of uiting van liefde en b) seks is iets privé’s, tussen twee mensen. Wat betreft gedachte a): zo heeft de kerk – en trouwens ook de Bijbel – seksualiteit nooit benaderd. Natuurlijk, seksueel genot is legitiem, maar hoort zeker niet tot de essentie van seksualiteit, eerder een prettig bijproduct. Seksualiteit is allereerst een oefening in verbinding door het delen van liefde. En vervolgens staat seksualiteit in zowel de Bijbel als de christelijke traditie in nauw verband met de mogelijkheid kinderen voort te brengen.
Christenen drijven echter mee op de stroom van de huidige cultuur met zijn grote nadruk op genot en zelfverwerkelijking. In de loop van de tijd heb ik verschillende boekjes, veelal van evangelische snit, over seksualiteit gelezen. De belangrijkste boodschap is daarbij vooral: Gij zult genieten. Natuurlijk, seks hoort binnen het huwelijk, maar daarbinnen is dan ook zo’n beetje alles toegestaan, tot zaken toe waar christenen honderd jaar geleden nog het schaamrood van op de kaken zou komen te staan. Dat is opmerkelijk. Waar tot de seksuele revolutie kerken nog een nadrukkelijk stempel drukten op de seksuele moraal van hun leden verloren volgens journalist Rimmer Mulder ‘de kerken in praktisch één generatie hun greep op de seksuele moraal’. Christenen dobberden al snel mee op de stroom die de seksuele revolutie veroorzaakt had en seks werd iets privé’s, waarbij je vooral zelf je koers mag bepalen.
Ongehoord
Maar dat is in het licht van bijna tweeduizend jaar kerkgeschiedenis ongehoord. De kerk had hele duidelijke visies op seksualiteit. Of het nu ging om seks voor het huwelijk, masturbatie, orale en anale seks, anticonceptie: de kerk nam geen blad voor de mond. Al deze zaken werden als onverenigbaar geacht met de christelijke moraal en strijdig met Gods bedoeling met seksualiteit. Want die visie was eenduidig: het ‘één vlees worden’ (seksualiteit dus) is een geschenk van God binnen de vereniging van man en vrouw die elkaar liefde en trouw hebben beloofd, gericht op verbinding, vreugde en voortplanting. Laat dat nu precies de visie zijn die Eijk naar voren brengt…
Veranderd
Nee, niet de (RK) kerk is veranderd, wíj zijn veranderd. En waar Rome nog zijn mond durft open te doen, schromen de meeste kerken dat te doen, vanuit angst als oubollig of – o doodzonde – onpastoraal aan de kaak gesteld te worden. De gevolgen zijn dramatisch. Twee derde van de christelijke studenten wijst seksuele gemeenschap voor het huwelijk niet af, hetzelfde geldt voor samenwonen voor het trouwen. In plaats dat de kerk een gids is voor haar leden, grossiert ze in allerlei onzalig initiatieven: zoals een pride-walk, roze vieringen, transgenderzegeningen – het kan allemaal.
En waar kerken mis-leiden of zwijgen zijn er genoeg christelijke media die deze gidsfunctie graag overnemen. Vorig jaar trakteerde damesblad Eva op een kennismaking met een regenbooggezin – zonder enig commentaar of kritische kanttekening, EO BEAM maakt jongeren vertrouwt met de in- en outs van samenwonen en de Sekspodcast van het Nederlands Dagblad geeft tips en adviezen voor een gezond seksleven. Seks in je eentje, masturbatie binnen het huwelijk, seksspeeltjes: niets blijft onbesproken en niets is per definitie verkeerd (mits je natuurlijk je er ‘goed’ bij voelt en een ander ‘geen schade’ berokkent). De vraag echter hoe een en ander zich verhoudt tot Gods Woord, de door God gevraagde reinheid van hart en het vreemdelingschap van een christen komt op geen enkele manier aan de orde.
In dergelijke initiatieven wordt veel te veel het oor geneigd naar de cultuur om ons heen en veel te weinig geluisterd naar de Bijbel. Meer dan ooit is echter voor christenen nodig dat we ons bezinnen op de vraag: Wat is eigenlijk Gods bedoeling met seksualiteit, welk licht werpt de Bijbel hierop? Vanouds was het de taak van de kerk zich hierover uit te spreken en hieraan leiding te geven. Want, nee, seks is niet privé. Zoals Tim Keller schreef is de seksuele ethiek van den beginne onderdeel van de christelijke orthodoxie geweest. En zo hoort het ook. In plaats van minder zou de kerk zich meer dienen uit te spreken over seksualiteit: seksualiteit buiten het huwelijk, seksualiteit in het huwelijk.
Laten we Eijk lezen. En ons bekeren.